Bosnië en Herzegovina riep na een referendum van 1 maart 1992 een maand later de onafhankelijkheid uit. Het was na Slovenië en Kroatië het derde land dat zich afscheidde van het voormalige Joegoslavië. Het referendum werd door het merendeel van de Bosnische Serviërs geboycot, zij waren tegen de onafhankelijkheid. Na een aantal onrustige jaren brak kort na het uitroepen van de onafhankelijkheid de Bosnische Burgeroorlog uit.
Het kort daarvoor gevormde Bosnisch-Servische leger onder leiding van generaal Ratko Mladić, dat werd gesteund door het Joegoslavisch Volksleger, omsingelde in het voorjaar van 1992 de Bosnische hoofdstad Sarajevo. De politieke leider van de Bosnische Serviërs, Radovan Karadžić, kwam op 12 mei 1992 met het plan om Bosnische volkeren fysiek te scheiden. Al in 1992 werden tientallen Bosnische steden en dorpen aangevallen en vervolgens geplunderd en de niet-Servische bevolking uitgemoord, opgesloten in gevangenkampen of verdreven. De meeste massamoorden vonden plaats in Foča, Sarajevo, Višegrad, Zvornik, Prijedor, Kozarac, Vlasenica, Bratunac, Sanski Most en Srebrenica, in de laatste zijn in 1995 ruim achtduizend mensen vermoord. Radovan Karadžić is in 2010 opgepakt nadat hij zich had verscholen met een schuilnaam in Belgrado. In maart 2016 is hij door het Joegoslavië tribunaal (Internationale Gerechtshof) in Den Haag veroordeeld tot een gevangenisstraf van 40 jaar.
Na het internationaal ingrijpen in 1995 eindigde de Bosnische Oorlog met het verdrag van Dayton. Sindsdien is het land verdeeld in twee entiteiten, de Federatie van Bosnië en Herzegovina (Federacija Bosna i Hercegovina) en de Servische Republiek (Republika Srpska). In deze laatste is Banja Luka de belangrijkste stad, grondwettelijk is Sarajevo de hoofdstad. Naast de voornoemde twee deelrepublieken is er het Federaal District Brčko. ( uit Wikipedia)
Bosnië aan de hand van 4 gidsen;
Bosniaken ; Bosnische moslims; waarvan een minderheid actief het geloof beleid
Bosnische Serviërs; voornamelijk orthodox van origine.
Bosnische Kroaten zijn voornamelijk rooms katholiek van origine.
Alle vijf gidsen zijn Bosniaken.
Gids 1 is Adis; onze gids tijdens de Free Walking Tour in Sarajevo; eind twintiger, wil het niet over de burgeroorlog hebben; en vertelt uitgebreid over de historie van Bosnië en het ontstaan van de 1e wereldoorlog
Gids 2 is Edin en is verhuurder van ons appartement ; hij doet de War tour Sarajevo; snelle jongen, eind 20. heeft oorlog niet meegemaakt; Houd van snelle sporten. Verhuurd meerdere appartementen samen met zijn vader; Vertelde dat zijn moeder ternauwernood een raketaanval heeft overleefd doordat zij op de wc zat toen het projectiel door het huis raasde.
Gids 3 is Sheva in Mostar; is 45 jaar en noemt zich atheïst en socialist. Heeft gevochten met het Bosnische leger tegen Kroatische Bosniërs; geeft aan niet haatdragend te zijn naar Kroatische Bosniërs.
Gids 4 is Sanjin en heeft samen met zijn broer (gids 5), die ons vanaf het tweede uur begeleidde tijdens de Hercegovina tour een reisbureau. Hij heeft een Nederlandse vriendin en is niet praktiserend moslim.
Gids is Mustafa en broer van gids 4; belijdend moslim; Is nog erg met de (gevolgen van) burgeroorlog bezig.(Als wij een uur met zijn tweeën wandelen bij een dorp zie ik hem de plaatselijke moskee ingaan om te bidden). 5 Is soms zelf wat te emotioneel. Wij krijgen op het eind van de tour een “verplicht” college over de recente geschiedenis.
Over een ding zijn ze het allemaal eens; er is veel corruptie en de levenstandaard is laag. Als toeschouwer van een week merk je daar niet al te veel van; de terrassen zijn vol en alle winkelketens zijn vertegenwoordigd in de paar grote shoppingmalls aan de rand van het centrum. De meeste mensen gaan modern gekleed. Opvallend zijn de Arabische (Golf) toeristen waarbij de vrouwen vaak modieus maar in moslimstijl zijn gekleed. Wel viel het mij op dat er veel bedelaars zijn.
Er zijn meerdere “freetours “organisaties en in kwaliteit ontlopen ze elkaar niet veel. Let wel op dat je geen betaalde excursie boekt via een aan Tripadvisor of andere wereldwijde websites die gespecialiseerd zijn in tours zoals Viator en Get Your Guide. Je betaalt minstens 2x te veel!
Bosnië is een van de landen die vrij eenvoudig was te bezoeken na de coronawinter van 20/21; een PCR test, 48 uur van te voren volstond en bij terugkeer kon je op de luchthaven van Sarajevo voor je terugreis voor €50 een PCR test doen. Wij vlogen met Austria Airlines via Wenen . Inmiddels is er een rechtstreekse vlucht (WIZZ air vanaf Eindhoven naar Sarajevo (2x per week). Wizzair heeft al jaren een vlucht van Eindhoven naar Tuzla maar dan moet je vandaar nog meer dan 3 uur met een shuttle bus naar Sarajevo.
Sarajevo•3 Mei 2021• 17° Gearriveerd.😀😀
In ons appartement Altitude Loft kun je ook via de klimmuur naar ons bed. €80 voor drie nachten. Prima gelegen aan de rand van de Ottomaanse wijk die vanouds het toeristische centrum is.
Toen Bosnië in 1992 onafhankelijk werd is de Bosnische Mark (KM) ingevoerd gelijk aan de Duitse Mark. Toen de € werd ingevoerd verdween de DM. Twee Bosnische mark is ongeveer € 1 ( niet exact) een Simcard BH telecom gekocht bij kiosk voor luchthavengebouw voor €10 met 15 GB voor 10 dagen.
Eerste wandeling en eten. Buiten ging het nog net qua temperatuur. Gezellige Turkse wijk. Bosnië bestaat grofweg voor 40% uit Bosniakken, meest seculiere moslims, 40% orthodox katholieke Serviers en 20% katholieke Kroaten Gegeten voor 34 KM (Konvertibele Mark) = €17 . Ik neem de oud Joegoslavische klassieker Cevapcici met Shopska salade.
Coronaregels: avondklok 21.00 tot 05.00. Buiten eten op terras tot 20.00 Sinds enkele dagen kun je ook weer beperkt binnen eten. Mondkapjes in gebouwen en OV . Van de avondklok merk je weinig. Het verkeer gaat na 21.00 gewoon door onze straat alsof er niets aan de hand is. De mensen doen er wat lacherig over.
Sarajevo heeft ongeveer een half miljoen inwoners en ligt langerekt in een bergdal doorsneden door de Milijacka rivier
De stad ligt grotendeels in de Bosnisch/Kroatische federatie ( de ene helft van Bosnië). Een klein gedeelte (bij de luchthaven) ligt in de Srpska republiek ( het andere gedeelte van Bosnië). Een en ander was te merken aan de verschillende corona maatregelen tijdens ons bezoek. In het “Servische” gedeelte waren de restaurants ook binnen al toegankelijk terwijl in het Bosnische gedeelte alleen outdoor mogelijkheden waren. Overigens gingen tijdens ons verblijf ook de restaurants van binnen aan de Bosnische kant weer open.
De stad Sarajevo (in het Bosnische gedeelte) bestaat weer grofweg uit twee gedeelten; de oude Ottomaanse wijk die vanouds het toeristische centrum is en het Habsburgse (Oostenrijkse) gedeelte waar de hoofdwinkelstraat doorheen loopt. Dat laatste gedeelte ademt de sfeer van een middelgrote Midden Europese stad zoals Salzburg. Aan de rand van het centrum bevinden zich twee grote shopping malls. Er is een uitgebreid tram en trolleybus netwerk.
Genoeg te zien en te doen voor een citytrip; levendig avond en nachtleven. Een aantal museums, Prachtige omgeving; je kunt met een kabelbaan de bergen in. Leuk om vanaf kabelbaan station terug te lopen van de oude olympische bobsleebaan (zie beschrijving verder in dit artikel).
Lekkere douche. Douchegel van granaatappel en pruim gekocht😃
Free Walking Tour en Anne-Marie haar identiteitskaart is gestolen 🙃🤬😡👹 Na dit vervelende intermezzo proberen we de draad weer op te pikken. Email met benodigde formulieren opgestuurd voor een tijdelijke kaart. Dan volgende week vermoedelijk afspraak ambassade in Sarajevo. Ons programma blijven we volgen Morgen War Memory Tour. Prachtig weer hier. De stad bestaat uit een Ottomaans(Turks) gedeelte met leuke winkeltjes en eethuizen etc en een meer Europees gedeelte dat doet denken aan een (oost) Europese stad met winkelstraten en ed. Veel gebedel op straat. Het is nu ook niet een van de rijkste landen van Europa… Toch zijn alle winkelketens vertegenwoordigd en heel veel horeca. Dinsdag 11 mei afspraak ambassade 10.30 voor een Laissez Passez. We moeten de route omgooien, en gaan nu direct naar Mostar in plaats van een tussenstop in Konic. Maandagavond de 10e weer in Sarajevo in plaats van woensdagavond de 12e en daar kunnen wij nog het nodige bekijken. Morgen dus de War Tour
Afbeeldingen van boven naar onderen: Ferhadija de hoofdwinkelstraat van Sarajevo (1-4); Ottomaanse gedeelte stad; de Martkthal; centrum Sarajevo en ons appartement in Sarajevo
•5 Mei 2021•19° War Tour en Olympic Games 1984
Vanmorgen een “War” tour gedaan met gids. Heel interessant. Overblijfselen van de olympische winterspelen 1984 en plekken die een belangrijke rol speelden in de burgeroorlog 1992-1995.
Tunnel met expositie; de tunnel die oost en west verbond tijdens de burgeroorlog loopt onder de start/landingsbaan van de luchthaven door maar is niet te doorlopen vanwege instortingsgevaar. alleen een klein stukje aan het begin is te bezoeken. Zeker de moeite waard
Vanmiddag rondgelopen door de stad. Het valt op dat de coronamaatregelen losser zijn dan in Nederland. Musea zijn open je kunt ook binnen in de restaurants eten. Wel lopen best veel oudere mensen met mondkapje maar vaak hangt dat dan aan hun kin. Verder kun je goed met Engels terecht.
Afbeeldingen van Boven naar beneden;
Sarajevo vanuit sniperzicht; bobsleebaan 1984 olympische spelen Sarajevo 2x ; Bevoorradingtunnel tijdens belegering onder startbaan luchthaven; bobsleebaan 2x; excursies vanuit Sarajevo; Austria Plein;
TIP Restaurant Dveri “Heerlijk gegeten voor nog geen €30 met z’n twee. Brood is vers gebakken; verrukkelijk
Sarajevo naar Mostar 120 km •
Met de bus; in tegenstelling wat je misschien zou verwachten gaan er maar zo’n 5/6 bussen per dag vanaf het centrale autobusstation aan de rand van het centrum. Op loopafstand ligt het treinstation. De busstijden heb ik bij elkaar gesprokkeld van diverse sites op het internet en info van het Eurolines kantoor aan de Ferhadija straat; 06.00-09.00-12.30-15.30-17.00-18.00. Let op; dit zijn de tijden doordeweeks. Op zaterdag en zeker op zondag kunnen minder bussen rijden.
Het is een mooie route langs bergen en rivieren en een stuwmeer.
Mostar
Vanouds een toeristische bestemming, ook al in de jaren zeventig van vorige eeuw toen ik daar met mijn ouders was.
De oude boogbrug over de rivier Neretva is het landmark van de stad , verwoest tijdens de burgeroorlog en herbouwd
6 Mei 2021
Gegeten in restaurant Sadrvan voor 49 mark (€25), kalfsstoofpotje en Palatcinka (pannekoekjes met ijs) als dessert. We hebben hier in Mostar voor 4 nachten een appartement met terrasje voor nog geen €100 totaal. Ontbijt doen we zelf, Konzum supermarkt op 10 min loopafstand. Morgen Free Walking Tour en meer over deze mooie plaats.😃
7 Mei 2021•22°.
Free Walking Tour Mostar . Ja de tip is altijd een dingetje. Heel wisselende verhalen op internet. Een FWT in Praag of Parijs is natuurlijk wat anders als in Mostar en of je in een groep bent of met twee maakt ook uit. Wij hanteren globaal €10 pp. Maar de groep jonkies die met ons in Sarajevo meeliepen gaven veel minder. En sommige nemen Free ook letterlijk als gratis.. Doordat het covid tijd is er veel gesloten. Vooral musea zijn dicht. Het is nu ook uitgestorven op straat. Jammer. Morgen maken we een dagtocht door Hercegovina met gids. Zonder een auto kom je niet echt ver. Het Openbaar vervoer is belabberd. Tussen veel grotere plaatsen rijdt maar een paar keer per dag een bus en vaak nog op onhandige tijden ook. Voor meer Mostar: interessant artikel uit Trouw
•7 Mei 2021. Heerlijk gegeten; ik gegrilde paling en Anne-Marie een grote forel in restaurant Hindin Han; € 25 totaal.
: “Heerlijk eten voor twee personen voor maar € 25”
•7 Mei 2021•22°
Wij boeken een Hercegovina Tour bij een reisbureautje bestaande uit twee broers voor maar €30 per persoon; De tour duurt een hele dag. Als je afhankelijk van het openbaar vervoer bent is dit verreweg de beste optie. Het streekbusvervoer is beperkt en rijdt vaak helemaal niet in het weekeinde!
Taxi’s zijn in verhouding met het prijspeil vrij duur vind ik. Misschien komt dit omdat er geen concurrentie is van minibusjes die veel in soortgelijke landen rondrijden en er zijn ook geen taxi’s die rijden voor UBER of BOLT of een ander platform.
Hercegovina Tour Bosnia and Herzegovina via een lokaal reisbureau in Mostar €60 (€68 inclusief fooi)
Blagaij; het klooster van de Derwish aan een machtige rotswand gelegen; een van de hoogtepunten van de trip.
De Neretva rivier kronkelt door het landschap. Tijdens excursie stappen wij uit bij de rivier.
Pocitelj; kandidaat voor de UNESCO werelderfgoedlijst, een oeroude Ottomaanse nederzetting met burcht aan de Neretva.
Krajvica watervallen, een van de highlights van Hercegovina; ; In normale tijden is het daar helaas vreselijk druk met bustoeristen uit Kroatie. Nu stonden er maar een paar touringcars en enkele personenauto’s. Tja dat is een van de voordelen in Coronatijd.
Bereikbaarheid met OV: het best kun je een bus van Mostar (busstation aan Kroatische kant ! ) nemen naar Medjugorje (niet op zaterdag en zondag!) en vandaar een taxi nemen. Niet meer dan €10 (enkele reis) betalen en eventuele wachttijd afspreken!
Panorama Mostar vanaf het fort. Hier vind je ook een werkelijk spectaculaire zipline. Wij hebben het zelf niet geprobeerd hoor..
8 Mei 2021•22°
Dagtocht naar > Medjugorje ; Pelgrimsoord, meer dan 1 miljoen bezoekers per jaar. Nu bijna niemand. Wij konden de Maria’s verschijningsplek niet vinden. Google heeft het verkeerd aangegeven en bewegwijzering ontbreekt. Verder stelt het plaatsje niet veel voor met de gebruikelijke religieuze kitsch winkeltjes.
Transport:
Indien je niet over eigen vervoer beschikt en in het weekeinde in Mostar bent en geen speciale religieuze interesse hebt is het eigenlijk niet de moeite waard om een taxi te nemen. Er zijn ook dagexcursies die dit plaatsje opnemen in hun tour.
Er is in het weekeinde geen openbaar vervoer, doordeweeks 6x een bus per dag. Dat is dan bij ons in Nederland toch wel beter. Dus taxi heen en terug €50 en dan terugrit nog afgedongen bij een snorder! De afstand is ongeveer 28 km.
Overal volle terrassen rond middaguur. Toch wel een beetje opmerkelijk; modaal loon is €500 per maand en meer dan een kwart van de bevolking is werkloos. Ok, de prijzen op het terras zijn grofweg de helft van Nederland maar dan nog… ( let op het bonnetje voor drie consumpties — Cappuccino, Fanta, jus —, de eindrekening met het getal 8 is geen euro maar 8 Bosnische Mark en dat is €4. De wegwijzers wijzen in dit gedeelte naar Dubrovnik (Kroatië) in plaats van de hoofdstad Sarajevo.
Mostar- Sarajevo met de trein. Om 17.05 vertrokken wij per trein naar Sarajevo ( er gaat maar 2x per dag een trein in de ochtend rond 07.00 en de trein die wij hebben genomen. Morgen hebben wij om 10.30 een afspraak bij de NL ambassade voor een tijdelijke id kaart voor Anne Marie. Het is een fraaie rit met een Spaanse Talgo trein van ruim 2 uur. Mooie rit, wij arriveerden rond 19.30. Eerst wat gegeten en daarna naar ons appartement op de 5e verdieping.
Ons nieuwe appartement voor € 22 per nacht. Sarajevo om 21.00
Terug in Sarajevo
•11 mei 2021•27°
Het Bosnisch Nationaal Museum is wel erg veeeeel. Archeologische voorwerpen uit de pre(historie) ; een natuur historisch museum is er ook ondergebracht met veel opgezette dieren en nagemaakte natuur. Voor de recente geschiedenis moet je naar het Historisch museum wat ik veel interessanter vond.
Daarna noodpaspoort opgehaald bij ambassade om vervolgens met kabelbaan naar boven te gaan en dan terug te lopen over oude bobsleebaan 1984 Olympiade .
Sarajevo Down the Bobsled •11 Mei 2021 ;
Wandeltip!
Vanuit het kabelbaanstation op de Trebevic berg op 1160 meter kun je teruglopen naar de stad. Het is een interessante wandeling die voor een gedeelte over het tracé van de oude olympische Bobsleebaan gaat. Bij het kabelbaan station is een self service restaurant waar je goedkoop iets kunt eten of een koffie kan pakken. Er is ook een overzichtskaart met de wandelroutes. Wij hebben de route, gemarkeerd met rood/wit gelopen. Bij het begin is het even zoeken of vragen naar het begin van de bobsleebaan maar als je die hebt gevonden kun je gewoon naar beneden lopen over de baan tot het einde. Dan is het weer even zoeken om met rood/wit markering verder omlaag te lopen. Bij het naderen van de buitenwijken van Sarajevo moet je enigszins improviseren maar met je telefoon als navigatie moet het lukken. Flinke afdaling maar (goed) te doen met een klein beetje conditie. Duur ongeveer 3 uur.
12 Mei 2021•19°
Het weer is een stuk minder vandaag; prima voor een museumbezoek. Bij het Bosnisch historisch museum in een wat sleets oostblokgebouw is de deur gesloten, maar een mevrouw opent de deur. Het is geopend. Een interessante tentoonstelling over de geschiedenis van de cinema in Bosnië en een uitgebreide expositie over de belegering van Sarajevo tussen 1992 en 1995 en tevens een fotowand met foto’s van de stad direct na de burgeroorlog en thans.
Het Olympisch museum is pas geopend en is gehuisvest in een prachtig (jugendstil) pand. Het is maar klein maar leuk om eens te bezoeken. Een grote videowal over de spelen met gereconstrueerde beelden. Veel attributen en andere voorwerpen als postzegels die zijn uitgegeven voor de spelen. Als gepensioneerde (staat niet nader omschreven) krijg je 50% korting op de toegangsprijs.
Als je de foto’s bekijkt bij de expositie in het historisch museum vind ik het best opmerkelijk hoeveel er binnen 25 jaar hersteld is. Natuurlijk veel flatgebouwen zitten vol met kogelgaten maar toch is er veel picobello hersteld.
Beeld van maarschalk Tito bij het Bosnisch Historisch Museum
13 Mei 2021• laatste dag 14° slecht weer ; terug met Austrian airlines
PRAKTISCHE INFO:
Accommodatie;
Appartementen zijn de beste deal, gewoon via Booking.com boeken of een soortgelijke site. Vanaf € 25 per nacht heb je een studio. Goedkoper kun je in een hostel overnachten vanaf € 15 per nacht.
Geld:
1 Bosnische Mark (KM) = € 0,51
Pinautomaten zijn overal aanwezig. Regelmatig kun je met je bankpas of creditcard betalen in een restaurant of hotel.
Een appartement moet je altijd cash betalen.
Mobiel;
Twee providers; Ik heb een simcard van BH telecom gekocht bij de kiosk voor het luchthavengebouw voor €10 met 15 GB voor 10 dagen. Nummer is direct geregistreerd en actief en na 10 dagen kun je er opnieuw geld opzetten.
Eten;
Gemiddelde prijs voor een tweegangen maaltijd met een halve liter bier voor twee personen in een restaurant tussen € 20 en €30. Bij eenvoudige(r) eetgelegenheden tussen €15 en €20 samen.
Bij restaurantgerechten komt er meestal 17% tax bij! De genoemde prijzen zijn inclusief genoemde tax!
Taxi airport naar appartment in centrum Sarajevo KM 30;
Sarajevo;
Restaurant Kolabara Hal ***KM 34 / €18
Restaurant Bosnian steakhouse ** KM 49 / €25 ;
Terras 2 consumpties 6 mark/€3
Free Walking Tour €20 FOOI gegeven.
AANRADER Restaurant Dveri ***** 2 hoofd + 1 shopska salade + 2 limonade €27
War tour €40 met twee + €10 fooi 3 uur Busticket Sarajevo Mostar €11
Mostar ;
Rest. Sdrevan ****, stoofpotje kalfsvlees en palatcinka 2x + 2× limonade €25;
AANRADER Restaurant Hindi Han ***** 2× hoofd + 2x limonade waaronder duurste gerecht gegrilde paling; totaal €23;
Restaurant Sdrevan 2x hoofd 2x bier 0.33 €18
Lunch cevapcici + cola 2x KM 15/ €8
Dagtour Hercegovina €60 voor 2 pers + €8 fooi totaal 10 uur ;
Taxi naar Medugorje €25 vanaf Mostar taxi Medugorje bij taxistand €40 !Bij snorder busstation na afdingen €25
Transport;
Openbaar vervoer in Bosnië is beperkt.
De twee spoorwegstations die wij bezocht hebben (Sarajevo en Mostar) zijn desolaat en er is in 40 jaar niets aan verandert. Het openbaar vervoer buiten Sarajevo is gewoon slecht te noemen.
Bus; In Bosnië rijden alleen gewone bussen; er rijden geen minibussen of verzameltaxi’s zoals in veel andere oost Europese landen.
Sarajevo- Mostar; 06.00-09.00-12.30-15.30-17.00-18.00. Let op; dit zijn de tijden doordeweeks. Op zaterdag en zeker op zondag kunnen minder bussen rijden. vanaf Centraal autobusstation bij het treinstation
Mostar – dienstregeling van centraal busstation naar omliggende plaatsen> zie afbeelding onder
Trein;
Beperkt spoorwegennet.
Sarajevo – Mostar 07.15 en 16.49 ( stopt ook in Konic) ELKE DAG
Mostar – Sarajevo; 06.39 en 17.05
Taxi;
Vind ik naar verhouding duur; Een ritje van Mostar naar Medjugorje kost gauw €25
Er is helaas geen UBER of BOLT in Bosnië; in Sarajevo is wel een taxi app maar daar heb ik geen goeie ervaring mee. Gewoon vragen of iemand van een restaurant/hotel een taxi wil bellen. In Sarajevo kun je overigens het beste gebruik maken van de tram of trolleybus.
Tram/trolleybus;
Tramkaartjes koop je bij de meeste kiosken. Er is een uitgebreid tramnet en de vertrektijden worden real time aangegeven op Google Maps;
Trolleybus kaartjes koop je in de bus ( dus niet bij een kiosk) ; verder hetzelfde als bij de tram.
Van en naar de Luchthaven in Sarajevo;
Een dingetje; er is weliswaar een airportbus maar die rijdt onregelmatig. Wij hebben er meer dan een uur op gewacht bij aankomst maar er was geen bus te bekennen. Dus een taxi is de enige optie. Een rit moet niet meer dan € 15 kosten. Soms kun je een taxi regelen bij de eigenaar van je appartement en bij een ho(s)tel zal dit wel altijd het geval zijn.